ادامه کاهش تولید نفت ایران، حتی در صورت لغو تحریم‌ها
- توضیحات
- منتشر شده در یکشنبه, 15 دی 1392 03:12
آذوح: صنعت نفت، شاهرگ حیاتی اقتصاد ایران، مدت‌ها است در شرایط وخیمی به سر می‌برد. این در حالی است که بیش از ۵۰ درصد بودجه سالانه این کشور، وابسته به درآمد حاصل از فروش نفت است. از این رو وخامت کنونی این صنعت، باید از مدت‌ها پیش زنگ خطر را برای اقتصاد ایران به صدا در می‌آورد.
اما درباره دلیل بحران کنونی صنعت نفت ایران، دو دلیل عمده مطرح می‌شود. نخست، تحریم‌های بین المللی علیه این صنعت در سال‌های اخیر است که بخش عمده‌ای از حاکمیت ایران به ویژه حامیان دولت محمود احمدی‌نژاد رئیس جمهوری پیشن، بر آن اصرار دارند.
دلیل دیگر که کار‌شناسان بر آن تاکید دارند و‌گاه و بی‌گاه از زبان برخی مسئولین نیز شنیده شده، سوء مدیریت دولتمردان داخلی در مدیریت صنعت نفت است.
اما اکنون سوال این است که کدامیک از این دو، عامل اصلی وخامت کنونی صنعت نفت ایران است؟
تحریم‌های بی‌سابقه صنعت نفت
تا پیش از آغاز تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران که به طور خاص، صنعت نفت این کشور را نشانه رفته، ایران چهارمین تولید کننده نفت جهان و دومین صادرکننده این صنعت به شمار می‌رفت.
تحریم‌های یک‌جانبه‌ای که از سوی آمریکا و اتحادیه اروپا، که در سال ۲۰۱۱ آغاز، و در طول دوسال، به بی‌سابقه‌ترین نوع تحریم در تاریخ جهان تبدیل شد. تحریم‌هایی که در نتیجه سیاست‌های هسته‌ای ایران آغاز شده و پافشاری کشورهای غربی به ادامه آن‌ها، نشان از بی‌اعتمادی به دولتمردان تهران، حتی پس از انتخاب شخصی مانند حسن روحانی به عنوان رئیس جمهور ایران است، که با شعار میانه روی و تعامل سازنده با جامعه بین‌الملل، پا به عرصه انتخابات ریاست جمهوری گذاشت.
هرچند گفتگوهای دولت جدید ایران با قدرت‌های جهانی به توافقی موقت منجر شده، اما پابرجا بودن محدودیت‌های ایجاد شده برای صنعت نفت، تصور بهبود این صنعت و شرایط اقتصادی در این کشور را دشوار می‌کند.
لغو قراردادهای بزرگ نفتی پس از انقلاب
مشکلات کنونی بزرگ‌ترین صنعت ایران، بیماری مزمنی است که از اوایل انقلاب علیه شاه آغاز شد. صنعت نفت ایران از ابتدای حیات خود در سال‌های ۱۹۰۱، با سرمایه گذاری و تکنولوژی خارجی کار خود را آغاز کرد و حضور سرمایه گذاران خارجی تا انقلاب سال ۱۹۹۷ ادامه داشت.
پس از وقوع انقلاب ۱۹۹۷، اولین ضربه به این صنعت، لغو ۲۵ قرارداد اکتشاف و بهره‌برداری از نفت و گاز بود، اما شاید مهم‌ترین چیزی که ایران از دست داد، نه سرمایه خارجی، بلکه دسترسی مستقیم به آخرین تکنولوژی پیشرفته دنیا در زمینه اکتشاف، بهره برداری و تولید نفت بود.
تنها از اواخر دهه ۷۰ شمسی بود که به دلیل هزینه‌های سنگین بهره‌برداری و استخراج، دولت وقت ایران مجبور به قبول سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در میادین نفتی خود شد. سرمایه گذاری‌ای که با روی کار آمدن دولت محمود احمدی‌نژاد و پافشاری بر برنامه هسته‌ای، بار دیگر از ایران خارج شده است.
با سخت‌تر شدن تحریم‌های بین المللی امیدی به سرمایه گذاری مجدد شرکت‌های بین المللی در صنعت نفت ایران وجود ندارد. تحریم‌هایی که بر اساس آخرین گزارش سازمان اوپک، میزان تولید نفت ایران را از ۴٬۳۲۵٬۰۰۰ بشکه در روز در سال ۲۰۰۸ میلادی، به کمتر از دو و نیم میلیون بشکه در روز در اواخر سال ۲۰۱۳ میلادی رسانده است.
به اعتقاد کار‌شناسان حوزه انرژی، در صورتی که روند نزولی تولید نفت در ایران ادامه داشته باشد، این کشور ممکن است در آینده نزدیک به واردکننده نفت بدل شود، اتفاقی که در صنعت گاز نیز روی داده و این کشور علی‌رغم داشتن دومین ذخیره گازی جهان، جزو کشورهای وارد کننده گاز به شمار می‌رود.
سوء مدیریت در حوزه نفت
اما چه میزان از بحران تولید نفت در ایران به تحریم‌ها برمی‌گردد؟ در حال حاضر، صنایع نفت ایران نه برای افزایش میزان تولید، بلکه برای نگاه داشتن سطح تولید در اندازه کنونی، نیازمند سرمایه‌گذاری هنگفتی است.
اکثر مخازن نفتی ایران در نیمه دوم عمر خود هستند و میزان تولید سالیانه آن‌ها با ۹ درصد کاهش همراه است. برای جبران این کاهش، باید سالانه ۲۵۰ تا ۳۰۰ هزار بشکه در روز ظرفیت‌سازی شود. صنعت نفت ایران برای ایجاد چنین ظرفیتی به حداقل بین ۲۵ تا ۳۰ میلیارد دلار در سال سرمایه احتیاج دارد؛ این در حالی است که بر اساس آمارهای وزارت نفت این کشور، بیشتر میزان جذب سرمایه در این صنعت در سال‌های گذشته ۱۶ میلیارد دلار بوده است.
در بسیاری از کشورهای تولیدکننده و صادرکننده نفت، بخشی از درآمد فروش نفت خام صرف سرمایه‌گذاری در این صنعت می‌شود. به اعتقاد کار‌شناسان انرژی، بازگشت حداقل ۲۵ درصد از درآمد فروش نفت برای سرمایه گذاری در تولید و افزایش ظرفیت پالایشگاه‌ها لازم است، در حالی که در چند سال گذشته، میزان سرمایه گذاری ایران در این صنعت، حتی به ۵ درصد میزان فروش نفت هم نرسیده است.
۴۰میلیارد دلار ضرر سالانه
بر اساس برنامه «سند چشم انداز بیست ساله اقتصادی»، ایران می‌بایست تا سال ۱۳۹۰ به تولید ۵ میلیون بشکه نفت خام در روز دست پیدا کند. برنامه‌ای که به دلیل عدم دسترسی به تکنولوژی و نداشتن سرمایه کافی برای اکتشاف و تولید، هنوز شدنی نیست. این در حالی است که همسایه ایران، عراق، توانسته است با شروع جذب سرمایه‌گذاری شرکت‌های بزرگ نفتی، به خصوص شرکت‌های آمریکایی، در کوتاه مدت تولید نفت خود را از کمتر از یک و نیم میلیون بشکه در روز، به حدود سه میلیون و ششصد بشکه برساند و جایگاه ایران را به عنوان دومین تولیدکننده و چهارمین صادر کننده نفت اوپک از آن خود کند.
در شرایط کنونی ایران، رسیدن به اهداف برنامه اقتصادی دوسال گذشته نیز، متصور نیست، زیرا با نبود سرمایه‌گذاری خارجی، این کشور نه تنها از نظر منابع مالی داخلی در مضیقه است، بلکه فاقد گروه فنی لازم، تجهیزات مورد نیاز و مدیریت لازم برای انجام این کار است.
نتیجه مستقیم این سوءمدیریت، ضرر سالانه ۴۰ میلیارد دلار در نتیجه کاهش صادرات نفت است که سبب شده تا سهم سرمایه گذاری مجدد در تولید این محصول از محل فروش آن نیز کاهش چشمگیری داشته باشد.
ادامه کاهش صادرات نفت در دراز مدت
بنابراین آنچه که مسلم است، حتی بدون درنظر گرفتن تحریم‌های بین‌المللی علیه صنعت نفت و گاز و پتروشیمی ایران، میزان تولید در سال‌های آینده روندی کاهشی را تجربه خواهد کرد، روندی که با اعمال تحریم‌ها سرعت بیشتری پیدا کرده است.
براساس آمار موسسه تحقیقاتی فراسر، که اطلاعات خود را از ۵۲۹ شرکت بین‌المللی بزرگ در حوزه نفت جمع‌آوری کرده، رتبه ایران در جذب سرمایه‌گذاری خارجی، با ۱۳ پله سقوط نسبت به سال ۲۰۱۱، ۱۴۵ است، که پایین‌ترین رتبه در بین کشورهای خاورمیانه به شمار می‌رود.
تا پیش از انقلاب ۱۹۹۷ تلاش می‌شد تا درصد بالایی از درآمد نفتی در صنایع مادر و زیرساختی سرمایه گذاری شود تا وابستگی اقتصاد ایران به درآمد نفتی کاسته شود، اما پس از انقلاب این روند سرمایه گذاری از بین رفت و ایران در طول زمان به کشوری کاملا وابسته به درآمد نفت تبدیل شد. تا جایی که درآمد بی‌سابقه ۶۰۰ میلیارد دلاری این کشور از فروش نفت در دولت‌های نهم و دهم، تنها صرف هزینه‌های روزانه و جاری شد و یکی از بهترین فرصت‌های خود برای کاهش وابستگی به درآمد نفت را از دست داد.
در حال حاضر ۴۰درصد درآمد بودجه در طرح بودجه ارائه شده از سوی دولت حسن روحانی، وابسته به درآمد‌های نفتی است. پیش بینی دولت در طرح بودجه ارائه شده، فروش روزانه یک میلیون صدهزار بشکه نفت است، در حالی که علی رغم نتایج مثبت مذاکرات هسته‌ای ایران و قدرت‌های جهانی، صادرات نفت ایران در ماه‌های گذشته، به زحمت به مرز یک میلیون بشکه در روز رسیده است.
اکنون به نظر می‌رسد به جز لغو تحریم‌ها و بازکردن درهای ایران به روی سرمایه گذار و تکنولوژی غربی، صنعت نفت ایران برای بهبود در کوتاه مدت، به معجزه احتیاج دارد.
