توسعه ناهموار راههای خلخال در گستره تاریخ؛ یک قرن وعده و تلاش نافرجام- تایماز نظمی
- توضیحات
- منتشر شده در چهارشنبه, 23 بهمن 1392 00:22
منطقه تاریخی و باستانی خلخال از جمله مراکز کوهستاني است که به دليل ويژگي‌هاي اقليمي، راه سازي از جمله مهمترين دغدغه‌هاي رشد و شکوفايي آن به شمار رفته و می رود. مردمان خلخال به علت قرارگیری در منطقه صعب العبور، بیش از سایرمردمان تلاش می کردند تا با احداث راه، قدری راحت و آسان تر زندگی کنند.
وجود راه " چاروادار یولی"، در کنار کاروانسراها و قلعه های تاریخی منطقه، یادگاری از قدمت چند هزار ساله راهسازی بوده و گواهی از تاریخ تجارت پر رونق این منطقه در طول اعصار گذشته می باشد. اما از اواخرقاجاریه و به قول ناصر دفتر روائی بعد از اینکه در ناامنی ها و مصائب اواخر فرن نوزدهم بیش از نیمی از اهالی خلخال تلف شده و یا مهاجرت کردند، عمران و آبادانی هم از منطقه رخت بربست.
سرگذشت غم انگيز راه هاي ارتباطي خلخال به گذشته هاي دور برمي گردد که نوشتن از همه آنها در یک مقاله نمی گنجد، در این نوشته به برخی " تلاش های زیاد و نتایج کم" در طول یک قرن گذشته اشاره می گردد.
بعد از کودتای 1299 انگلیسی ها و تشکیل حکومت پهلوی، راه و راهسازی در انحصار دولت قرار گرفت وخلخالیها که سالیان سال، گرفتاري در برف و كولاك و يا پرت شدن به دره هاي عميق كنار جاده هاي كوهستاني و يا زمين گير شدن در مه غليظ را تجربه کرده بودند. احداث" راه" را به عنوان مهمترین خواسته خویش از مقامات دولتی خواستار شدند. در تلگرافی به امضای اهالی خلخال خطاب به رئیس الوزراء آمده است:" ... اخیرا تصمیمی را که ... در تسطیح راه خلخال از دو سمت الی اردبیل و میانج اتخاذ ..... از طرف اهالی با یک عالم صمیمیت این اقدام حیاتی را استقبال و با همه فقدان وسایل و عدم افزار و اسباب کار... متجاوز از یک فرسخ راه تسطیح و چندین پل تعمیر و روز20 برج جاری برای رسم افتتاح این راه به نام جاده سپه جشن باشکوهی برپا.... و ضمنا درخواستی را که قبلا درباره اتصال جاده سپه خلخال به شوسه جنگل رشت که نزدیکترین طرق تجارتی تبریز و گیلان و از نقطه نظر سوق الجیشی اهمیت بسیار دارد کرده بودیم تجدید نمودیم...."
در23 شهریور 1303ش سرلشکر طهماسبی(فرمانده قوای آذربایجان) در جواب تلگراف مردم، که از افتتاح جاده سپه خلخال تشکر کرده بودند ابراز خرسندی نموده و راجع به اتصال راه مزبور به شوسه رشت که مورد تقاضای مردم بوده است به آنها نوید اقدام داده است.
در سال 1304 بعد از پیروزی ارتش در دربند مشکول ، ارتش ماموریت یافت تا جاده شوسه اردبیل خلخال را با استفاده از نیروهای نظامی و کارگران تحت نظارت مهندسین آلمانی ایجاد کند.
در 26 دی ماه 1305 مخبر السلطنه وزیر وقت در جواب تجار خلخال گفتند که راه فومن- هروآباد- میانه در سال آینده شروع خواهد شد.
روزنامه اطلاعات در مورخه 10/11/1306 می نویسد: " حکومت خلخال راپرت مبسوطی به وزارت داخلی ارسال و اطلاع می دهد که در این چند روزه در اثر برف زیاد و شدت کولاک 32 نفر از اهالی خلخال در گدوک مجره تلف شده اند. و ضمنا اشعار می دارد که چون اهالی خلخال ... مجبورند همه ساله به اطراف بروند ... همه ساله عده زیادی از آنها در موقع عبور از گدوک های صعب العبور و خطرناک فوق الذکر تلف می شوند؛ مقرر شود مقامات مربوط برای تسطیح راه های مذکور اقدامات لازمه را به عمل آورده ، اقلا یکی از آن ها را تسطیح نمایند که بدین وسیله از تلفات انسانی جلوگیری به عمل آید. "
در سال 1311 وزارت طرق و شوارع لزوم تعمیر راههای بین اردبیل و خلخال را مطرح می نماید.سالیان سال مردم خلخال براي رسيدن به تبريز(مرکز آذربایجان) راه خلخال به ميانه را پياده طي مي كردند تا اینکه يك جاده خاكي فرعي در سال ۱۳۲۰ توسط قواي نظامي اشغالگر شوروي سابق احداث شد.در سال 1326 " صورت هزینه ف‍ن‍ی عملیات ت‍ع‍م‍ی‍رات‍ی اداره راه آذربایجان ش‍رق‍ی منتشر می شود و دراین سند به جاده خلخال اردبیل هم اشاره می گردد." و در سال 1328 ساخت راه خلخال – میانه به مناقصه گذاشته شد.
در سال 1328 فرهنگ جغرافیایی رزم آرا نوشته است:" منطقه هروآباد به استثناء راه شوسه میانه به هروآباد فاقده راه شوسه می‌باشد و ساختمان این راه نیز به طوری كه لازم است تشكیل نگردید"
در لغت نامه دهخدا هم چنین آمده است:" ... و مهمترین گردنه آن گردنه ناو می باشد و این ناحیه از داخل جنگل به جاده شوسه و آسفالته به آستارا متصل می باشد و گردنه های یلوجه و قله قارشوکه سر راه جاده میانه به هروآباد واقع است . بر اثر خرابی راه و کوهستانی بودن آن در فصل زمستان 6 ماه بسته است و با وسائل موتوری از آن نمیتوان گذشت و اهالی غالباً با اسب و قاطر برای داد و ستد از راه گیلان رفت و آمد می نمایند."
و در سال 1332 مجدا به اسناد تقاضای احداث راه خلخال به میانه و اسالم به خلخال بر می خوریم که هم اکنون در سازمان اسناد ملی موجود است. و در سال 1333 مجددا تامین اعتبار جهت ساخت راه بين ميانه -خلخال -اردبيل مطرح می شود.
در آبان سال 1337 بعد از وعده های متعدد مسئولین ، مردم خلخال درسفر هيات دولت وقت به منطقه فرصت را غنیمت شمرده و شعارهايي در در و ديوار با زغال چوب و قلم خوشنويسي نوشته شده و احداث راهها را از دولت مطالبه نمودند.
در سال 1338پیمان سنتو در میان سه کشور ترکیه، ایران و پاکستان منعقد می گردد. وبراساس این پیمان، جهت احداث راه‌هاي ارتباطي و دسترسي آسان به سه کشور، در سال 1342 كلنگ احداث جاده سنتو خلخال به زمين زده شد.
مردم خلخال جهت خروج از بن بست به اتفاقات و حوادث دل خوش بودند که جاده آسالم - خلخال هم در سال 1342 بوسيله كارخانه چوب و الكل خليفه آباد براي حمل تنه درختان احداث شد،که پس از اتمام شيفت كاري كارگران، به عبور و مرور ميني بوس هاي شهرستان خلخال اختصاص داده مي شد و به مرور زمان تغييراتي در جاده ايجاد و به شكل فعلي در آمد. و هم اکنون به علت داشتن گردنه سخت و كولاك گير، يخبندان شديد در فصل زمستان و وجود گردنه خطر ناك الماس، بارها موجب بروز سوانح رانندگی و گرفتاری مسافرین در برف وكولاك می شود.
متاسفانه تحولات بین المللی و پشتیبانی کشوری چون آمریکا هم نتوانست طلسم راههای خلخال را یشکند ودر سال ۱۳۵۰ پاکستان از پیمان سنتو جدا شد وبعد از پیروزی انقلاب در ۲۰ اسفند ۱۳۵۷ با خروج ایران، سنتو منحل شد. و این جاده با 50 درصد پیشرفت فیزیکی به حال خود رها شد.
در سال 1360 درحالیکه پروژه های قبلی بصورت نیمه تمام باقی مانده بود پروژه جدیدی بنام خلخال – ماسوله تعریف گردید و عملا اقدام خاصی صورت نگرفت. نماینده وقت در 29 اردیبشهت سال 64 در نطق پیش از دستور می گویند:" منطقه محروم خلخال به گفته خود وزارت محترم راه تنها شهرستان در ایران است که حتی یک وجب راه آسفالت ندارد که دراثر نبود راه مردم از نظر اقتصادی و درتمام زمینه ها درمشکلات قرار گرفته اند."
تا اینکه در 17 آبان 1366 مبلغ 140 میلیون ریال جهت مرمت و آسفالت قسمتی از راه ماجولان به تصویب رسید.در ادامه در مردادماه سال 1368 نیز مقرر شد، مبلغ یك میلیارد و 500 میلیون ریال جهت اجرای پروژه‌های راهسازی از جمله جاده ماجولان اختصاص یابد.
بعد از پایان جنگ و به دنبال آن تمرکز دولت سازندگی بر مناطق مرکزی کشور، راههای خلخال نیزبه فراموشی سپرد شد. تا اینکه در سال 70 مقرر شد راه سنتو سابق به چند قطعه ( میاندوآب - میانه ، میانه - خلخال ، خلخال- فیروزآباد، فیروزآباد – آغ کند و خلخال – رضوان شهر) تقسیم شود. هر یک از این قطعات جداگانه اعتبار گرفتند وعلی الظاهر پیمانکاران دست به کار شدند ولی قطعه فیروزآباد – خلخال نه اعتبار گرفت و نه کارهای اجرایی اش شروع شد و بلاتكليف ماند.
جاده ماجولان- ماسوله تا سال 1381 از طريق شركت طريق القدس اجرا مي شد. در سال 1382 در سکوت کامل مسئولین منطقه از طرح ملی به طرح استانی تنزیل یافت. اين مساله باعث توقف عمليات اجرایی این پروژه شد.
درمورخه 10/6/1381 نماینده وقت در اولین نطق پیش از دستور خود؛ احداث راه کلور درام را بطور رسمی خواستار شد. و طرحی جدید به طرح های قبلی اضافه گردید. و در آخرین نطق خود هم در مورخه29/2/1387 اتمام مطالعات و نقشه‌برداري هوايی این جاده را بیان نموده و از وزير محترم ، تأمين اعتبار جهت شروع عمليات اجرايي را خواستار شد.
بطور همزمان در سال 1386 با پيگيري نماينده وقت ، مبلغ ده ميليارد ريال اعتبار به تصويب هيأت دولت در سفر استاني جهت جاده پونل به تصویب رسيد ولی بازهم هیچ یک از این قطعات تا سال 87 به پایان نرسیدند. در این سال و بعد از سفر دوم هیات دولت ، بار دیگر ساخت جاده پونل در دستور کار قرار گرفت. ولی بازهم پیشرفتی حاصل نشد.
در سال 1387 در حالیکه منطقه حتی یک کیلومتر جاده اصلی و استاندارد نداشت. فاز اول مطالعات تونل الماس انجام شد و سپس متوقف گردید و در سایت رسمی شرکت مهندسین مشاور هزار راه هم متوقف بودن مرحله دوم مطالعه بیان شده است. ولی متاسفانه تاکنون از سوی نمایندگان مجلس و سایتهای خبری محلی و بسیاری از مسئولین از تکمیل مطالعه تونل الماس خبر داده اند و وعده آغاز عملیات اجرایی به مردم بارها و بارها داده شده است.
در سال 1387 مبلغ پانصد ميليون تومان از طرف استانداري براي احداث جاده درام تخصيص داده شد و از فروردين 88 عمليات احداث شروع شد.در همین سال قطعه گمشده جاده سنتو (فيروزآباد- خلخال) بعد از 18 سال فراموشی با پيگيري هاي فراوان نماینده وقت در قانون بودجه 89 درج گرديد.
جاده ماسوله – ماجولان که از سال 1380 تعطیل شده بود در سال 1389 اجرای مجدد آن با اعتبارات استانداری گیلان مورد تصویب قرار گرفت.
هنگام بازدید وزیر راه وقت از جاده اردبیل – سرچم، از قطعه خلخال – فیروزآباد هم بازدید نمودند که بعد از دیدار وی قرار شد ده میلیارد تومان در سال 90 به تکمیل این قطعه اختصاص یابد تا بلکه این طرح تاریخی موسوم به قطعه گمشده جاده سنتو به اتمام برسد.ولی توفیقی حاصل نشد.
بلاخره جاده پونل در سال 90 برای اولین بار در حیات پنجاه ساله خویش، گرمی آسفالت را به تن سرد خود دید. ولی هنوز تا رسیدن به جاده استاندارد و ایمن راه درازی در پیش دارد.
جاده درام در بودجه 90 به عنوان پروژه ملي در پيوست بودجه قرار گرفت ولی به سرنوشت بقیه راهها دچار شد. علی الظاهر در شهریور 91 به عنوان یک جاده درجه چندم افتتاح شده است ولی امکان تردد از آن وجود ندارد.
خلاصه کلام اینکه در حالی خلخال به کلکسیونی از طرح های نیمه تمام راه و راهسازی تبدیل شده بود در تاریخ 19/2/1391 منتخب مردم خلخال و کوثر حتی قبل از آنکه بطور رسمی فعالیت خویش را آغاز نماید مهمترین راه نجات خلخال را احداث تونل خمس به زندانه اعلام کرد و از وزیر وقت تقاضای رسیدگی کردند.
و جالب اینکه در حالی خلخال در میان وعده های مسئولین مختلف کشور و طرح های گوناگون سردرگم مانده بود عده قلیلی با نوشتن طوماری احداث راه اندبیل به گیلان و احداث تونل گیوره را مطرح نمودند تا به سردرگمی این کلاف افزوده شود.
برای گفتن از راههای روستایی هم هنوز خیلی زود است. ولی خالی از لطف نیست اشاره ایی به جاده روستایی کرنق داشته باشیم که این روستائیان زحمت کش بعد از چندین دهه سردرگمی در میان وعده های مسئولین و تحمل تلفات زیاد، خودشان دست به کار شدند و جاده کرنق – برندق را با هزینه شخصی احداث نمودند تا تلنگری به مسئولین محترم کشور و منطقه باشد.
آنچه ذکر شد گوشه ایی از " تلاش های زیاد و نتایج کم" جهت خروج خلخال از بن بست در طول یک قرن گذشته بود. که بسیار کوتاه و فشرده بیان گردید.(هرچند به پروژه هایی چون گنجگاه- سرخ آباد، هشجین- درام، هشجین- سرچم و خلخال- اردبیل پرداخته نشد.)
هم اکنون پس از گذشت بیش از یک قرن از احداث اولین راه ارتباطی در خلخال، راه هاي فعلي منطقه از نوع راه فرعي درجه چندم و با مشخصات راه روستايي می باشند. با نگاهی به عملکرد مسئولین محلی معلوم می شود که هر مسئولی که می‌آید سخنی،فریادی، فغانی از جور جاده‌ها برمی‌کشد و می روند. در سال‌های اخیرهم برای هزارمین بار صدای مسئولان محلی درباره نبود راه ارتباطی مناسب درآمده است. انتقاد‌ها و درخواست‌ها اما تاکنون به نتیجه‌ای ختم نشده است. در نهایت خلخالیم محصور در میان تعدد وعده ها همچنان در بن بست می ماند.
علیرغم وعده های یکصد ساله هم اکنون راههای ارتباطی منطقه فاقد هرگونه امكانات ايمني راه از جمله گاردريل ، علايم هشدار دهنده با پيچ ها و سراشيبي هاي تند و خطرناك وحادثه ساز هستند این جاده ها که بدون حفاظ، بدون مانع، کم‌عرض و غیراستاندارد می باشند از نظر حادثه سازي كمتر از راه هاي مالرو قديمي خلخال نيستند.
یک ضرب المثل قدیمی می گوید" اگر به راهی که تاکنون رفته اید ادامه دهید به همان نتایجی خواهید رسید که تاکنون داشته اید" . شاید وقت آن رسیده از روش های نوینی همانند توانمندیهای بخش خصوصی و... برای خروج خلخال از بن بست استفاده شود.
