ایتکین اؤلکه- ایواز طاها
- توضیحات
- منتشر شده در سه شنبه, 06 آبان 1393 02:23
انسان يالنيز ايتکين اؤلکه آختاريشيندا انسانلاشير.
ياشامين آرخاسيندا حقيقي دنيا يوْخدور
بيليم حقيقتي بوُلور، اينجهصنعت ايسه گؤزهللييي يارادير. بونلاري دَييشيک ساليرکن ايشلرين گئديشي آخسايير. گؤزهللييي کشف اتئمهيه، حقيقتي ياراتماغا قالخيشيرکن يانليشليق باش وئرير. شعر بيليمين گؤرهويني اؤز اوٍزهرينه گؤتوٍرور، بيليم ايسه شعرين. هر شئي آيديندير. گؤزهللييي قوْيوب، حقيقتي ياراتماق ايدئاليزمه قاپيلماقدير. گئرچکليکله ايلگيسي اوْلمايان ذهني سيستمي چئورهيه يوٍکلهمکدير.
حقيقت گئرچکليکدهدير، دويولان، گؤروٍنن دنيادا. گؤزهلليک ايسه بيلينجآلتي آلاندادير، اينجهليکلرله دوْلو تخيّل دنياسيندادير. بئله ده دئمک اوْلاردي: ذهن ائورهنسل حقيقته بوْيون أيمهليدير، تخيل ايسه اؤزگوٍرلوٍکله، دجلليکله رؤيالاريني ياراتماليدير. بئله آندا، آنارشيست هئربئرت ريد دئميشکن، سوروملولوق ايله اؤزگورلوک تارازليغا چاتير. بونونلا راضيلاشماق اوْلارمي؟ اوْلماز.
آلئن باديوْ بو مخالف نغمهنين سيمگهسيدير. اوْ، بيلگيني يالنيز موجود دوروملا ايلگيلنديرير: بللي انتظام اوٍزره فيرلانان حيات، گلهنکلر، يارانميش اينجهصنعت أثري. بونلار گئرچکليکلردير، بيلگي بونلارا عايددير. حقيقت آنجاق باش وئرهجک اوْلايدان باش قالديرير: يئني دوٍشوٍنجهدن، آنسيٌزيٌن گؤزلردن جوْشان سئوگيدن، اينديجه دوْغان شعردن.
انسانين دنياسي ايکييه بؤلوٍنور: اينديکي دوروم و ايتکين اؤلکه [جامعهي آرماني]. بؤلگوٍنون بيرينجي يؤنوٍ گئرچکليکله باغداشلاشیر، ايکنيجي يؤنوٍ ايسه حقيقتله. بيلگيميز حقيقته دئييل، گئرچکلييه يؤنهلير. گوٍندهليک ياشام، اوْتوروشموش عادتلر، دوٍشوٍنوش طرزي و گلهنکلر بيلگي [معرفت] دوٍشرگهسينده يئرلشير. بيزي دورغونلوق باتاقليغيندان چيکيب چيخاران “گؤزلهنيلمز اوْلاي” ايسه حقيقتي يارادير. اوْلايدان مقصد سئوگي، ياراديجيليق، يئني دوٍشوٍنجه و سياسي دئوريمدیر. بو آلانين اؤزنهسي [فاعلي] ايسه انساندير. ايدئال آختاريشي گئديشينده گؤزهللييه وورولان، يارادان، دوٍشوٍنن و دئويرن اوْدور. انسان يالنيز ايتکين اؤلکه آختاريشيندا انسانلاشير.
حقيقتي يالنيز اوْلايلاردا آختارديقدا ايدئاليزمه قاپيلميريق کي؟ ذهنيتيميزي نسنللييين يئرينه سيٌريٌميريٌقمي؟ بو، اوْنيئددينجي يوٍز ايلليکدن داها اؤنجهلره قاييتماق دئييلمي؟ آيدينلامانين نسنلليکله باغلي تاپيٌـنتيلارينا قيٌرميٌزي قلم چکمک دئييلمي؟ “اوْلاي”ـا قاييتماق سؤيلهدييميز آغير آجيلارا گؤزيومماق دئييلمي؟ اونوتماياليم: ياشام گلهجک کيميدير، اؤنجهدن يارانماييب، اوْنو عمللريميزله ياراديريق. ياشام وئريلميش دئييل، اؤنجه موجوديتي يوْخدور، لحظهده يارانير. ياشامين مادي گوٍجوٍ بيليمده، فلسفهده، صنعتدهدير. صنعت آکسياسي اوْلايدير. ياشامين يارانماسينا، چيچکلنمهسينه، داوامينا گرهکلي اوْلاي. صنعتين باشليجا گؤرهوي بيلگيلنديرمک دئييل، ائتکيلنديرمکدير. مسئله بوراسيندادير: ياشامين آرخاسيندا حقيقي دنيا يوْخدور، حقيقت ياشامين اؤزوندهدير. صنعت اوْلاي اوْلاراق ياشامي ياراديرسا، دئمک حقيقت ده اوْنون تؤرهمهسيدير. سؤزون قيساسي، اوْلايين استالين’ـه سونولان قيٌزيٌلگوٍل اوْلماسي ضرورت دئييل. اوْلاي اوْلمادان دوروم أيلنجهنين عفونتينده زهرلهنهجک.
اوْلاي؛ سياستين قورتولوش آني
اوْلاي سياستين قورتولوش آنيٌندا باش وئرير. هانسي سياست؟ بوندان اؤنجه گوٍنوٍموزده “سياست” آدلانديريلان آنلاييشين ايکي آيري يؤنوٍنه آراسيٌرا توْخونموشام: سياست و پوْليس (گوٍجقورولوشلاري).
دوٍزگوٍن سياستله صنعتين اوْرتاق اؤزهلليکلري وار. هر ايکيسي ده تأييدچي دئييل، تکذيبچيدير. “يئني داغيديجيليق”دان دانيشارکن دئديم کي، گوٍج قورولوشلاري (پوْليس)، کيمليکلري نظاملي بيچيمده پايلايير؛ توْپلومون هر بير آيرينتـيسينين، هر بير اوٍيهسينين يئريني دقيق معينلشديرير. سياست بو سيستمي داغيتما گيريشيميدير[1]. ياراديجيليق، يالنيز بو داغيديجيليقدادير کي، سياستله ألـأله وئرير.
پوْليس، اينديکي دورومون گوٍدوٍکچوٍسودور؛ دوٍزگون سياست ايسه اينديکي دورومو سوْرغويا چکمک. بونلاري بيربيريندن آييٌران سيٌنيٌر، تيترهک و سيٌييٌق اوْلسا دا آنلامليدير. سياستين پوْليس يؤنوٍ توْپلومسال گئديشلري اداره ائديب، جيلوْولايير. فردي صينيفلنديرير، يعني اوْنلاري گؤروٍنرده ساخلايير. بوٍتوٍن اوْلايلارا انتظام باغيشلايير، هرنهيي قانون چرچيوهسينه سيخناشديرير، آيريٌملارا ياغي، يابانجي گؤزله باخير، اوْنلاري ديٌشلايير. بير معنادا ايستبليشمئنتي خائوسا تام حاکيم قيلماق. بوٍتوٍن بونلارا قارشي چيخماق ايسه دوٍزگوٍن سياستين ايشيدير. بو ايسه يالنيز سياستدن گؤزهللييه کچمکله گئرچکلشير. ژاک رانسيئر’ه گؤره، سياستدن گؤزهللييه کئچمک سياسالين ذاتيندادير.
آنجاق بوندان داها اؤنملي اوْرتاق اؤزهلليک وار. سياستله شعرين قاينار قوْووشاغي وار. رانسيئر آرديجيل وورنوخور کي، کوٍتلهلرين سياست آلانيندا نئجه اؤزنهلشمهسيني قاوراسين. بو قاوراييش پروْسئسينين غريبه سوْنوجو وار: سياسي اؤزنهنين يارانما سوٍرهجينده شاعرانه آنلار وار.
ياشامين عادي آخيمينا قاريشماقدان چکينن، و يا توْپلومون اينديکي دوروموندا أريمکدن بوْيون قاچيران بير قارشيتليق باش قالديرير. بو قارشيتليغين اؤزنهسينين تکيل و اوْلاغاناوٍستو [خارق عادت] اوْلدوغونا باخماياراق باشيندان يئکه دانيشير. دئمير من آزليغام، دئمير من تکيلم، دئمير من وارليغين اوْلوملو انتظاميندا استثنايام؛ دئمير من کوٍتلهنين کيچيجيک بؤلوٍمويم؛ گور سسله کليّت ائلچيسي آدينا چيخيش ائدير. من توْپلومون بوٍتونويم دئيير. اؤزهل گئنلي تمثيل ائدير. بوندان اؤنجه بو اؤزهللييي صنعت اوٍچوٍن سايميشديم. ايندي اوْنون سياسته ده عايد اوْلدوغونو گؤروٍروک؛ سياستين تام شاعرانه آنيٌ.
دنيا اوچه بؤلونموشدو!
بشر خارجيگئرچکليکله، نسنهلليکله، آييقليقلا، اوسلا [عاغيللا]، ياشامين اينديکي دورومو ايله راضيلاشا بيلمزدي. اوْ، اؤزوٍندن اوزاقلارا گئتمک ايستهييردي. يوْخسا اؤزنَللييي[2]، يوخونو، دليلييي، و دئوريمي اؤزلهمهيه باشلامازدي. انسانليغيني بونونلا گليشديردي. نه يازيق کي، بونلارين آراسيندا اوچوروم ياراندي.آيدينلانما[3] دوٍشوٍنجهسي بو اوچورومو داها گئنيشلنديردي. گؤزهلليک، عدالت و حقيقت بيربيريندن آيريلدي. سوررئاليزم بو اوچوروملارين آراسيندا کؤرپوٍ سالماق ايستهييردي. سوررئاليزم ايکييه بؤلوٍنموش دنيالاري بيرلشديرمک ايستهييردي: آييقليقلا رؤياني، اوسلا دليلييي، بيلگي ايله سئوگيني، ايچگئرچکليکله ديٌشگئرچکلييي. هرنهيي آلتاوٍست ائدن دئوريمله عادي ياشامي. آمما دنيا اوچه بؤلوٍنموشدو! بو ايکيليکلرين قوْوشوشاغيندا گوٍجون أن چيلپاق، أن دهشتلي سيماسي دايانميشدي ــ فاشيزم. بو آخيم ميتوْسلا لوْگوْسون، سئوگي ايله نفرتين، حقيقتله گئرچکلييين قوْووشاغيندا يارانميشدي. بوٍتوٍن ملتلري بير ملّته قوربان وئرميشدي، بير ملتي ايسه بير دولته. أخلاقداکي، “يوٍکسک خئير” آدلانان منطق بو دئييلمي؟ آزادليق، ملت، دين ــ بونلار يوٍکسک ياخشيلاردير. آزادليق آدينا آزادليغي آياقلا، ملت آدينا ملتي تاپدالا. انسانين اؤزوندن اوزاقلارا گئتمهسي، ايتکين اؤلکهلر سوْراغيندا يوْلا چيخماسي هميشه اوغورلا سوْنوجلانمير. اؤزوٍيله دهشتلي يانيلسامالار دا گتيرير. گؤز قاباغيندا دايانميش سرت گئرچکلييه تام گؤز يومماق، قارانليقدا قايناشان توهّملري حقيقت آدينا اوْنايلاماق [تصديقلهمک].
فاشيزم ايييرمينجي يوزايللييين شعريدير
شاعرين عهدهلييه قاپيلماسي ساوچيليقدير، شعرين وارليغيني گئرچکليکدن آييريب حقيقته قوْووشدورماقدير. شعرين عهدهلييه قاپيلماسي ايسه، شوٍبههلي ديلکلره سوسوزلوق ياراتماق، يا دا اوْنلاري کوٍتلهيه سيٌريٌماقدير. توتاليتاريزمين کؤکوٍ بوندادير. ايدئوْلوْگييانين دوزاغينا دوٍشمک، ايتکين گلهجکدهکي شن ياشام آدينا ايندينين أن دوٍشکون گئرچکلييينه قوْووشماق. دين آدينا يارانميش حکومت، قاتي دينسيزلييه يوْل آچا بيليرسه، سوسياليزم آماجي ايله قورولموش دؤولت، تاريخين أن سرت عدالتسيزليييني تؤرهدير. يئتر چيلديردينيز حکومت دئيه؛ ائولري ييخدينيز عدالت دئيه.گوٍج تانريجيغي يئني انسان آختارديقدا بيرينجي قوربانليق انسانين اؤزوٍدور. دئمک شاعر دوٍنن سؤيدوٍيونو بوگوٍن اؤيمهلي، يوْخسا اؤلدوٍرولمهليدير. دئمک شعرده يالنيز موُز Muz تانريچالارينين[4] الهام پريسي سسلنمير، شيطانلار دا هيريلداشير. شعرين دؤنگهلرينده فاشيزم ده ياتا بيلر. «پامبيق تارلالاري قوْشاـقوْشادير» ياشام نغمهسي دئييل، اقتدار مارشيدير. زينداندا يازيلميش خاطره دفترينه باخين: «فاشيزم اؤلمهيهجک، انسانين داواـ دالاشا قورشانماسيدير فاشيزم. ايييرمينجي يوٍزايللييين شعريدير.»
فاشيزم ساواشي گؤزهلليک ساحهسينه دارتيشديرير
والتئر بينامينه گؤره فاشيزم اؤز اوغورونو بوندا گؤروٍر: کوٍتلهلره حاقلاريني باغيشلا، اؤزلريني افاده ائتمک اوٍچوٍن اوْنلارا مجال وئر. کوٍتلهلر ملکيت ايلگيلريني دييشديرمک حاققينا ماليکديرلر، فاشيزم آنجاق اوٍرهتيم مناسبتلريني قوْرويوب ساخلاماق يوْلو ايله کوٍتلهلره افاده موتلولوغو قازانديرير. بونو بئله باشا دوٍشوٍرم: هرنهيي ائله دييشدير کي، دييشمهميش قالسين. بعضن دئوريملر ده همين ايلکهنين اوچورومو آغزيندا آدديملاميرلارمي؟
بو ياناشما طرزينين سوْنوجو اوْلاراق فاشيزم ساواشي گؤزهلليک ساحهسينه دارتيشديرير. کوٍتلهلرين حريمينه تجاوزدور بو؛ اوْنلاري ائرککشاه بير سؤيلمين چرچيوهسينه سيخناشديراراق اؤندهرين قاباغيندا ديز چؤکدوٍرمک.
کوٍتلهلره افاده طرزي قازانديرماق مسئلهسي چليشکيلي [متناقض] گؤروٍنموٍرموٍ؟ بير ياندان اوْنلاري حاق ايستهيي ايله آياغا قالديريرسان، اوْ بيري ياندان ايسه باشليجا حاقلاريني اوْنلاردان اسيرگهييرسن. بنيامين، جاوابي ساواشدا آختارير. فاشيزمين سياستي ائستئتيکلشديرمهيه داير چاليشمالاري، ساواش دؤنگهسينده اؤز زيروهسينه چاتير. اونلارين نظرينجه، کئچميشدن ميراث قالميش اوٍرهتيم ايلگيلريني [توليد روابطيني] قوْروياراق کوٍتلهوي حرکتلره أرهک معينلشديرمهيي باجاران ساواشدير، يالنيز ساواش. اوٍرهتيم ايليشکيلريني دييشديرمهدن بوٍتوٍن امکانلاري، بوٍتوٍن انسانلاري سفربر ائتمکده ساواشين بؤيوٍک پوتانسيئلي وار.
فاشيزم “زوراکيليق”ي وورغولاماقلا ايسترـايستهمز نهايت گليب بئله بير منزله چاتاجاقدي. برينگتوْن مور دئيير: «بو وورغو، زوراکيليغين سياستدهکي اوسسال قاوراييشيندان داها درينلره گئدير. زوراکيليغين عرفاني پرستشينه چئوريلير. فاشيزمده قان و اؤلوم ائروتيک جذبه قازانيرلار.»
فاشيزم ساواشي گؤزهللشديرير، سوْل ايسه صنعتي سياسيلشديرير
مارينئتتي’يه باخين: بيز فوتوريستلر ساواشين غيرائستئتيک آنلاييشينا قارشي عصيان بايراغي قالديرميشيق. ساواش گؤزهلدير. چوٍنکو گاز ماسکالاري، بيزي سيلکهلهين سسگوجلنديريجيلر [بلندگولار]، آفتوْماتلار، خيرداجا تانکلار ــ بونلارين هاميسي اسيرليييه دوٍشموٍش ماشينلار اوٍزهرينده انسان موتلولوغونو برپا ائديرلر. ساواش گؤزهلدير، چوٍنکو توٍفنگلري، توپلاري، مينآتيلانلاري، عطيرلري، چوٍروٍنتو قوْخولاريني سمفوْنيا گؤرکمينده بيربيرينه جالايير. ساواش گؤزهلدير، چوٍنکو يئني معمارليقلاري يارادير. نهنگ تانکلار، اوچاقلارين گئوْمئتريک [هندسي] گؤودهسي، آليشيب يانماقدا اوْلان ياشاييش بؤلگهلريندن اوجالان بورولغان توٍستولر، نهلر، نهلر کيمي… فوتوريزمين شاعرلري، ياراديجيلاري! ساواشين بو ائستئتيک ايلکهلريني اونوتمايين؛ تکي يئني ادبيات و گرافيکا اوغروندا ساواشلارينيز اوْندان ايشيٌقلانسين.
بنيامين’ين سؤزونون جاني بودور: فاشيزم بئله دانيشير و تئکنيکين دييشديردييي دويوسال [حسي] قاوراييشين بديعي راضيسالينماسيني ساواشدان اومور. بو، “صنعت، صنعت اوٍچوٍن” آنلاييشينا بير نوع “أرهک” [هدف] باغيشلاماق دئييلمي؟ بشرين اؤزگهلشمهسي ائله بير يئره گليب چاتيب کي، اؤزوٍنون يوْخا چيخاريلماسيني گؤزهللييين أن يوٍکسک سويّهسي کيمي سينايا بيلير. سياستين گؤزهللشديريمهسيــ بودور فاشيزيمين بؤيوک قايغيسي. سوْل، صنعتين سياسيلشديرمهسي ايله اونا تپکي گؤسترير[5].
تکسسلي شعر بوتون سسلري باتيرير
دهشت يالنيز فاشيزمين بطنينده ياتمير. دئوريمده ده قورتولوش وارسا بعضن فاجعه ده چاغلار. قورتولوشو هايقيران دئوريم أن بؤيوک دهشته ده يوْل آچا بيلر: فرانسا انقلابينين قوْرخونج جمهوريتي، آرديآردينا دوٍزوٍلموش گيوتينلر، کسيک باشلار؛ اوْکتيابر دئوريمينين استالينيزم آنيٌ، گوُلاگ آدالاري، اعداملار، تئلئويزيا اعترافلاري، سوْنرا مجبوري انتحار، داها سوْنرا تاريخين أن سرت دمير ديکتاتوْرلوغو. کؤرپه دئوريملرده ده دوروم دييشمير: اقتدار کوٍرسوسونه دؤرد أللي سارمانمالار؛ باشقالارينين يوْخ ائديلمه حسابينا ديکهلن بايراقلار، ديکته اوْلونموش اقتصاد، مدنيت، کيمليک، اينجهصنعت. شعرين فاشيزم آنيٌ بوردان وارير، يئني أثر آدينا أسکيسينه قاپيلماق. دئوريم آنيٌندان اؤنجهکيندن داها آرتيق موجود دورومو ساوون، هئچ نهيه دلالت ائتمهيَن بوْشبوْش گؤسترگهلرله اؤندهرلري اؤي، باشقا بيچيمده دوٍشوٍننلري دمير ديرناقلارلا جيرماقلاياراق سؤي. دئوريم چاخناشماسي باش وئرير، يئني بير گوٍج يارانير، اؤنجهکيندن داها توتاليتار، داها آزغين. يئني گوٍج گئرييه دؤنور، دئوريم قاباغي سکوتو سئوير، يئنيدن قوْيونلاشميش کوٍتلهني. «هرنهيي ائله دييشدير کي، کؤکوندن دييشمهميش قالسين». بئله اوْلماديقدا، گوٍج قورولوشو برتولد برشت’ين شعرينه قولاق وئرهجک: «حکومت اوٍچوٍن أن آسان يوْل کوٍتلهني آرادان قالديريب، اؤزو اوٍچوٍن باشقا کوٍتله سئچمک دئييلمي؟» تکسسلي شعر بوٍتوٍن سسلري باتيرماق ايستهيير. دئوريم، اوشاقلاريني اودور. چوْخسسلي شعر ايسه ديرهنيش اوْجاغينا سو جالايير. چخيلمازليقمي؟
نه ايثارا يوکلهنن يوٍکوملولوک،نه ده بيچيم شهوتينه کؤکلهنن لذت
آلئن باديوْ’يا گؤره، “اؤلوٍمده ياشام” تجربهسينه گؤز تيکميش اؤزنه اوٍچوٍن هئچ بير ياراديجيليق آخاري قالمير. شعر اوٍچوٍن هئچ بير چاليشما آلاني يارانمير. “اؤلوٍمده ياشام”ميٌ؟ بو نه دئمکدير؟
چاغداش دنيا ايثارلا sacrifice کئفينenjoyment چارپيشماسيندا يوْغرولور. قوربانليق گئتمکله کامآلما آراسيندا. بو ساواشدا، کئفله ايثارين اوْرتاق يؤنو اؤلوٍمون گوٍجوندهدير. اؤلوٍمون گوٍجو: بير ياندان بدنين سيٌنيٌرلاريني آشماق، اوْ بيري ياندان ايسه يئني ياشامين واسيطهسي اوْلان اؤلوٍمو سيناماق. بو چکيشمهده صنعتسل ياراديجيليغا هئچ بير قوْنوم [جايگاه] يوْخدور. باشقا سؤزله، بوردا کئفدن مقصد بدن چرچيوهسيندن داها آرتيغيني سيناماقدير، ايثار ايسه دردين اوْتاييندا لذّت آختاريشيدير، باشقا بير دنيادا کامآلما ماراغيدير. ايثار، سوْيوت بير ايدئيانين اوغروندا جانيانديرمادير، فدا اوْلماق. کئفله ايثار ألبيرديرلر، صنعت نه بونون، نه ده اوْنون جبههسينده دؤيوشه بيلمز. شعرين يوردو نه اورادير، نه ده بورا.
شعر، لايتناهي ياراديجيليق کؤمهيي ايله وار اوْلور، “سوْنسوز آچيليم” گئديشينده ألده ائديلير. آچيليمدان علاوه “آرتيم” دا وار. شعر صنعتين بير پارچاسي اوْلاراق، موجود دورومدا آرتيمدير، اينديني چوْخالدير. گادامئر دئميشکن «صنعت وجودون نَفَسقيرانآرتيمـي کيمي بيزه بير شئي باغيشلايير. گئرچکلييين آرتيمي ايله چوخ ياخيندير بو قاورام». چوٍنکو شعر اولاي اوْلاراق هئچدن[6] قالخير. شعر وارليغا[7] عايد دئييل، کؤکوٍ بامباشقا بير توْرپاقدا يئرلشير: يوْخلوقدا[8]. بو گئديش حسابجيل عاغلين تؤرهمهسي دئييل، قاراباسمانين شرحيدير. قاباقجا دئميشديم: آيدينلانما دوٍشوٍنرلري آيدين، آغيللي بير دنياني اؤنمسهيير، يانيلسامايا آلچاق گؤزله باخيرديلار. سرت وارليغا، گؤروٍنن اوْلغولارا اينانيرديلار. روْمانتيکلر آنجاق صنعتين وَهمله اوُغراشديغيني وورغولاييرديلار، قيزديرماني، يوْخلوغو، يوخونون يوموشاقليغيني سئويرديلر. شعرين يوردونو!
“ياراديجيليق” گئديشي، نهاوْلدوغو قاباقجادان بيلينمهين نسنهني دوْغورماغا جانآتماقدير: يئني بير شعري. بو نه ايثارا يوٍکلهنن يوٍکوملولوکدن دوْغور، نه ده دورو بيچيمين شهوتينه کؤکلهنن لذتدن.
سئوگي دوهسي، ميل ايينهسي
شعر اؤز بيتکين نقطهسيندن أپرييير. آشيل کيمي دابانيندان اوْخلانمير، تام لذّت، تام ايثار بؤلگهسيندن يارا آلير. سئوگي ايسه چاتيشماز نقطهسيندن ارتزاق ائدير. ميلدن. «سئوگي ائله بير دوهدير کي، ميل ايينهسينين دئشيييندن کئچير.»
______________________
أتک یازیلار
[1] ژاک رانسيئر’ين ايرهلي سوردويو بو ماراقلي بؤلگونو جوْرجوْ آگامبئن کيمي باشقا فيلوْسوفلار دا تکرار ائديرلر.
[2] اؤزنل: سوبيئکتيو، ذهني، subjective
[3] “شعر وارليغين ائويدير”کتابيندا “آيدينلانما” بارهسينده گنئيش چؤزوملهمه [آناليز] وار: «آذربايجان جمهوريتينده بونا “معارفچيليک” دئييلير، فارسجادا “روشنگري”، انگلیسجهده ايسه Enlightenment. بو آخيم 18ـجي يوزايلليکده ياراندي. آيدينلانما، اوْرتاچاغين تابوتونا سوْن ميخي چالماق ايستهييردي. اوْنون باشليجا آماجي، کايناتدا قايناشان اوْوسونلاري بيليمين ألي ايله سوپوروب چؤله تؤکمک، اسطورهلره قيرميزي قلم چکمک، و خيالسئوهرلييي دئويرمک ايدي. جاواب وئرمهيه تَلَسگنلييين عوضينه شبههيه قاپيلماغي اؤيرنمک. بو آخيمين باشيندا دايانان ديدرو کيمي دوشونرلر گومان ائديرديلر کي، عاغيلين ايشيغيندا هر شئي آيدينلاشاجاق».
[4] تانريچا: ايلاهه. يونان ميفولوگيياسيندا [اسطورهسينده] “موُز”لار شعر تانريجيقلاريديرلر.
[5] عاغليما بو دا گلير: ساواشي گؤزهللشديرمهيه قارشي چيخان بنيامين اؤلومو گؤزهللشديرير. هيتلرين أليندن قوْيوب قاچان بنيامين، اسپانيا سينيرلاريندا انتحار ائدير. اؤلوم گؤزهلدير. آنجاق بو، دوْغرو دئييل، بنيامين يالنيز ارادي اؤلومون فلسفي آنلامينا وورولور. او، دورکئيم′ين سؤيلهدييي انسانين بيرجه سوْيوت و دورو آزادليغينا سيغينير، انتحارا.
[6] nihilo ex
[7] Being
[8] Non-Being