در سالگرد درگذشت فرزانه یک ملت
- توضیحات
- منتشر شده در سه شنبه, 01 بهمن 1392 01:02
پیکر این بزرگوار بنا به وصیتش به تبریز فرستاده شد.
جنازه وی صبح روز۱۸ بهمن سال ۱۳۸۴ش.، مطابق با ۷ فوریه سال ۲۰۰۶م.، پس از اینکه از اختیار نهادهای انتظامی و امنیتی استان آذربایجان شرقی خارج شد، از سوی هزاران تن از مردم قدردان آذربایجان، در قبرستان وادی رحمت تبریز به آغوش خاک سپرده شد.
استاد محمدعلی فرزانهبه گزارش تی آر تی، محمدعلی فرزانه (م۰ ع۰ فرزانه) یکی از فرزانگان ایران و آذربایجان است.
حافظ خیاوی در خصوص استاد محمد علی فرزانه نوشته است:”
استاد فرزانه در سال ۱۳۰۲ در محله چای قیراغی در تبریز به دنیا آمده و ۶۰ سال از عمرش را صرف تحقیق، ترجمه و تألیف کرده است و حدود ۴۰ جلد کتاب نوشته و دهها مقاله در باره فرهنگ، تاریخ و زبان ترکی آذربایجانی تحریر کرده است. معلم سالهای دور اوایل دهه بیست در مدرسه های تبریز، مسئول انتشارات خوارزمی، فرزانه،(با همراهی برادرش ) نویسنده کتاب مهم « مبانی دستور زبان آذربایجان» (دو جلد) که سال هایی از عمرش را هم از ۱۳۲۹ تا ۱۳۳۲ در زندان پهلوی گذرانده، پنج سالی است که به خاطر معالجه عارضه قلبی به کشور سوئد سفر کرده و به خاطر تداوم درمان و معالجه اش دیگر نتوانسته به ایران باز گردد. مترجم آثار محمدسعید اردوبادی، عزیز نسین، ناظم حکمت، جلیل محمدقلیزاده، رسول رضا و … که اثر گرانقدرش، مبانی دستور زبان آذربایجان، توسط پروفسور دروفر به آلمانی ترجمه شده است، پنج سالی است که دو فرزندش را به همراه صدها دانشجو و جوانهای علاقه مند به دانش تنها گذاشت و در غربت سرد و برفی، در جایی دور به همراه همسرش زندگی می¬کند و به رغم نارحتی و بیماری، به گفته ی نزدیکانش دست از تحقیق و مطالعه بر نداشته و همچنان به تلاش در راهی که تنها انگیزه زندگی اش بوده ادامه می دهد، انگیزه-ای که حتی فرصت ازدواج را تا ۵۲ سالگی از او سلب کرده و به تعویق انداخته بود. “
خیاوی از قول خانم ندا دختر استاد فرزانه تصریح کرده است:” پدرم وقتی که به پارک لاله میرفت، در واقع شبیه کلاس درس بود و دانشجویان وجوانان دور او را می¬گرفتند و ساعتها راجع به تاریخ، فزهنگ و ادبیات با او گفت و گو میکردند و از دانش او سود میجستند .”
وی در بخش دیگر از نوشته خود به مطلب جالب توجهی اشاره می کند:” جالبترین نکته ای که درباره ی زندگی استاد از زبان خانواده اش شنیدم در باره نام فرزند پسر استاد، یعنی نیما، بود. ماجرا با این شکل بوده که استاد چون فرزند اولش که پسر بود، به دنیا میآید، به خاطر علاقه وافرش به میرزا علی اکبر صابر، شاعر طنزپرداز آذربایجان، می خواهد اسمش را صابر بگذارد . زنی که دوست خانوادگی خانم استاد فارسی زبان بوده، از آنها می خواهد که اسم فرزندشان را نیما بگذارند و در عوض، هر وقت او صاحب پسری شد، اسم صابر را برای پسرش انتخاب کنند و بدین ترتیب نام فرزند استاد میشود نیما و پسری که چند ماهی بعد به دنیا می آید میشود صابر . “
در سالهای آخر زندگی اش در شهر گوتنبرگ(سوئد) با همسر همیشه همراهش (مرحومه اخترخانم بدوستانی) بدور از فرزندانش می زیست۰
فرزانه از آغاز جوانی به جنبش دمکراتیک آذربایجان پیوست و در صف یاران سید جعفر پیشه وری درآمد و به دنبال سرکوب خونین این جنبش در سال ۱۳۲۵، دستگیر و از زندانی به زندان دیگر فرستاده شد.
اما این تنها محمد علی جوان نبود که دستگاه امنیتی رژیم شاه به دنبال وی بود.
اساسا تمامی خانواده فرزانه، چه خواهران مرحومش زهرا و رباب و چه برادرانش مرحوم جعفر، مرحوم یعقوب و جناب یوسف نیز پیوسته تحت تعقیب بودند و بارها به دلیل اقدامات فرهنگی و مردمی شان راهی زندانهای دوران پهلوی دوم شدند.
حتی مرحوم خانم ماهی، مادر خانواده فرزانه نیز زنی مبارز و غیور بود که برای ماههای متمادی در زندان شاه به سر برد.
در حال حاضر یوسف فرزانه، عهده دار انتشارات اندیشه نو در تهران بوده و تلاشی خستگی ناپذیری در امر نشر اثار فرهنگی ترک زبانان ایران و بخصوص آذربایجان از خود نشان می دهد.
استاد محمدعلی فرزانه در خلال حیات ادبی و تحقیقی خود با نامهای (م۰ع۰فرزانه) و (م۰ع۰قوسی) بر پای کتاب ها و نوشته های پرشمار خود امضاء می گذاشت۰
وی در سالهای اختناق دهه ۴۰ و ۵۰ و سلطه ساواک، ضمن در هم آمیزی با نسل جوان جنبش آذربایجان، به انتقال تجارب مبارزاتی خویش به جوانان آن دوران، همچون بهروز دهقانی، صمد بهرنگی و دیگر مبارزان پرداخت.
کاووشهای همه جانبه اش بر سر زبان وادبیات ترکی آذربایجانی، دستور زبان ترکی، بایاتیلار، ده ده قورقود، ملانصرالدین و انتشار صدها مقاله در مجلات ترکی و فارسی در امر دفاع از موجودیت فرهنگ و اعتلای زبان و آموزش آن از فرزانه چهره ای جاودان در ادبیات ملتها باقی گذاشته است.
استاد فرزانه، همواره به آزادی، عدالت، دمکراسی و تفکیک ناپذیری این همه از یکدیگر و در راه بهسازی جهان انسانی باوری عمیق داشت.
وی یکی از نویسندگان کتاب بسیار معروف و مرجع “گذشته چراغ راه اینده است”.
براساس سوگند نویسندگان این کتاب، نام نگارندگان این اثر بزرگ تنها پس از مرگ انها اعلام می شود.
استاد فرزانه در هر شرایطی حتی در سالهای دشوار کهولت، زبان فروخفته مردم خود بود و در تدارک تجمعات فرهنگی – اجتماعی و رادیویی به زبان ترکی آذربایجانی که با همیاری همسر گران جانش و یاران آذربایجانی، محفل جاندار فرهنگی و اجتماعی شب های شنبه شهر گوتنبرگ ترکها را در این شهر سامان داده بود!
اثار دکتر محمدعلی فرزانه عبارتند از:
آثار منتشر شده:
۱- بایاتیلار، به زبان ترکی (چاپ اول- تهران – ۱۳۴۳- این کتاب تا چاپ نهم پیش رفت.)
۲- مبانی دستور زبان آذربایجانی، ۲ جلد: بخش اول: اصوات – کلمات بخش دوم: جملات، به زبان فارسی. (چاب اول تهران – ۱۳۴۴ این کتاب به چاپ سوم رسید)
۳- چند داستان از جلیل محمد قلیزاده ، به زبان فارسی. (ترجمه – تهران – ۱۳۵۸)
۴- چنین بوده اما چنین نخواهد بود، به زبان فارس. ( خاطرات کودکی عزیز نسین- تهران – ۱۳۵۸)
۵- کجایی دوست کجا، به زبان فارسی. (علویه بابایئوا،از رمان دوست هارداسان هاردا و آداملار و طالعلر، ترجمه – تهران – ۱۳۶۹)
۶- گزیده ای از ترانه های روستایی ایران همراه با ترجمه منظوم به ترکی، به زبانهای فارسی و ترکی. (تهران – ۱۳۷۰)
۷- سی غزل از نظامی گنجوی با ترجمه منظوم به ترکی. (تهران- ۱۳۷۰)
۸- آذربایجان ائل ماهنیلاری، آذربایجان فولکلور خزینه سیندن، به زبان ترکی. (سوئد – ۱۳۸۴)
۹- لطیفه های ملا نصرالدین، به زبانهای ترکی و فارسی. (چاپ اول تبریز- ۱۳۸۴- این کتاب به چاپ سوم رسید)
۱۰- ناظم حکمت و آذربایجان، به زبانهای ترکی و فارسی. (تهران -۱۳۸۶)
۱۱- بدیعی ادبیات تئرمینلرینه آچیقلامالار، به زبلان ترکی. (نخستین دائرت المعارف منتشر شده در آذربایجان ایران- تهران – ۱۳۸۸)
۱۲- خاطرات استاد محمد علی فرزانه، به زبان فارسی. (به کوشش خانم صدیقه عدالتی – آلمان – ۱۳۸۹)
اثار منتشر نشده اثرلر :
۱- سؤزلوک، فرهنگ ترکی- فارسی
۲- دئییملر
۳- آتالار سؤزو
۴- مزه لی احوالات (در حال چاپ)
۵- اوشاق فولکلورو (بدر حال چاپ)
۶- آذربایجانین سازلی – سؤزلو عاشیق یارادیجلیغی (در حال چاپ)
۷- ائل بیلیمی ( نمونه های متنوعی از فولکلور آذربایجان)
۸- ترکان پارسی گوی
۹- سؤز اینجیلری (برگزیده ای از شعرای بزرگ اذربایجان)
۱۰- رسول رضا نین شعرلری و فارسجا ترجومه سی (این کتاب نتوانست از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران مجوز انتشار دریافت کند)
۱۱- م.ع. فرزانه نین تورکجه و فارسجا مقاله لر توپلوسو – تدوین: رضا همراز (این کتاب نتوانست از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران مجوز انتشار دریافت کند)
اما ا مهمترین کتابهایی که در خلال سالهای سخت فرهنگی ۶۶-۱۳۵۷ از سوی انتشارات فرزانه منتشر شده اند عبارتند از:
- هوپ هوپ نامه اثر جاودان میرزا علی اکبر صابر
- آنادیلی (کتابهای درسی دوران حکومت خودمختار آذربایجان ایران)، ۷ جلد
- از دکتر سلام الله جاوید کتاب ترکی بیاموزیم
- حیدر بابا، مکتوبلار و نظیره لر
- سید جعفر پیشه وری، نطقلر و مقاله لر
- …
