دامنه نفوذ ایران در حوثی‌های یمن واقعا چقدر است؟
- توضیحات
- منتشر شده در پنج شنبه, 16 بهمن 1393 03:34
آذوح: نیما تمدن
همزمان با بالاگرفتن بحران حاکمیت در یمن، نام ایران به عنوان کشوری که در نا آرامی‌های جنوب شبه جزیره عرب دست دارد شنیده می شود.
در کشورهای عرب، ایران اغلب متهم است که با حمایت از شبه‌نظامیان حوثی، وضعیت یمن را بی‌ثبات ساخته است، اما مقامات تهران و حوثی‌ها این اتهام را بی‌پایه می‌دانند.
حقیقت این است که آنچه از تحولات یمن در مطبوعات جهان انعکاس می یابد، به سختی می تواند آینه تمام نمایی از واقعیت موجود در این کشور باشد.
رسانه ها بنا به طبیعت حرفه روزنامه نگاری، گاه بخشی از جزییات و پیشینه وقایع جاری را نادیده می‌گیرند تا بتوانند محتوا را در ظرف محدودی که دارند عرضه کنند.
حسین البخیتی فعال رسانه‌ای حوثی‌ها: اگر کسی می‌گوید به ایران وابسته‌ایم باید با مدرک ثابت کند
انجام این کار در دادن پوشش خبری به کشوری برآمده از نظام قبیله ای مانند یمن با سوتفاهم و کج‌فهمی همراه است.
از جمله این سوتفاهم‌ها، تقلیل نا آرامی‌های جاری به "جدال شیعه و سنی" در یمن است و یا اینکه موقعیت این کشور تا حد "زمین مسابقه عربستان سعودی و ایران" ساده‌سازی می‌شود.
اتهام حمایت ایران از حوثی ها، یکی از بخش‌های ثابت گزارش‌های خبری از یمن در سال‌های اخیر بوده است.
از سپتامبر ۲۰۱۴ که حوثی ها کنترل صنعا را به دست گرفتند و به ویژه از زمان استعفای رئیس جمهوری و دولت یمن در ژانویه ۲۰۱۵، اتهامات علیه ایران مبنی بر حمایت از حوثی ها در رسانه‌های عرب افزایش چشمگیری یافته است.
حوثی ها در سه سال اخیر در اقدامی که نمایش قدرت آنها ارزیابی می‌شود مراسم عاشورا و تولد پیامبر اسلام را به شکلی باشکوه برگزار می‌کنند که در سنت زیدی‌های یمن سابقه نداشته است
در روز ۲۲ ژانویه و همزمان با کناره گیری دولت یمن در اعتراض به عملکرد انصارالله در صنعا، توکل کرمان، برنده جایزه نوبل صلح و یکی از اصلی‌ترین مخالفان حوثی ها به شبکه الجزیره گفت: "یمن از طریق پیکارجویان حوثی تحت اشغال حکومت ایران است."
از زمان قدرت گرفتن حوثی ها، خانم کرمان و طیف وسیعی از تحلیلگران جهان عرب، ایران را به دست داشتن در نا آرامی‌های یمن متهم کرده اند.
هفته گذشته برخی وبسایت‌های خبری در یمن گزارش دادند که مقامات سومالی یک کشتی ایرانی حامل سلاح را توقیف کرده اند که عازم یمن بوده تا به حوثی ها "تسلیحات سنگین" برساند.
در سال ۲۰۱۳ مقام‌های دولت یمن از توقیف دو کشتی "ایرانی" به نام‌های جیهان یک و دو در آب‌های جنوب این کشور خبر دادند که "حامل سلاح و مهمات" بوده است.
عبد ربه منصور هادی، رئیس جمهوری پیشین یمن و ابوبکر القربی، وزیر امور خارجه اسبق توقیف این کشتی ها را تایید و ایران را به ارسال سلاح برای حوثی ها متهم کردند.
زید العلایا روزنامه نگار ساکن صنعا: اظهارات تحریک‌آمیز برخی مقام‌های ایرانی باعث شده تا چهره حوثی ها در افکار عمومی یمن بیش از پیش وابسته به تهران مجسم شود
گاه رسانه ها و مقامات محلی از توقیف "اعضای سپاه پاسداران" هم در این شناورها سخن گفتند، اما هیچوقت اسم یا تصویر چنین افرادی منتشر نشد.
زید العلایا، روزنامه نگار ساکن صنعا، با تایید این اتهام ها می گوید: "در سپتامبر ۲۰۱۴ که حوثی ها صنعا را گرفتند با فشار بر اداره امنیت ملی توانستند ایرانیان بازداشت شده را آزاد کنند و آنها به ایران برگشتند."
اما حسین البخیتی، فعال رسانه ای حوثی ها در صنعا، می‌گوید: "اگر مقامات دولتی و مخالفان حوثی ها حتی یک شهروند ایرانی را در این سال‌ها بازداشت کرده بودند، حتما با نمایش آنها تبلیغ رسانه ای گسترده ای برای خود می کردند. اما این اتفاق نیفتاده چون همه این ادعاها درباره دخالت ایران دروغ است."
مخالفان حوثی ها گاه برای آنکه نشان دهند این گروه از شبه نظامیان زیدی از حمایت ایران برخوردارند به تصاویر آیت الله خمینی، آیت الله خامنه ای و حسن نصرالله دبیر کل حزب الله لبنان اشاره می کنند که در برخی دفاتر حوثی ها موجود است.
اما تنها با اتکا به چنین تصاویری، دشوار می توان "پشتیبانی مالی و تسلیحاتی ایران از حوثی ها" را اثبات کرد.
صدام حسین، رهبر پیشین عراق همچنان در میان بسیاری از مردم یمن چهره ای محبوب است و تصاویر او هم در برخی اماکن عمومی دیده می شود. به اعتقاد این دسته از یمنی ها، صدام حسین مایه فخر و مباهات ملت عرب است که باید یادش را زنده نگه داشت. با این حال اثبات رابطه میان این حس عاطفی آنها نسبت به صدام و بقایای حزب بعث عراق دشوار است.
صدام حسین همچنان برای برخی یمنی‌ها، از جمله این آرایشگر در بخش قدیم صنعا، چهره‌ای محبوب است و تصاویرش به تنهایی یا در کنار علی عبدالله صالح دیده می‌شود
حسین البخیتی با رد اتهامات علیه حوثی ها می‌گوید که تنها رابطه حکومت ایران و گروه انصارالله "سیاست خارجی مشترک آنها علیه اسرائیل و آمریکا و در دفاع از فلسطین آزاد" است.
به گفته آقای البخیتی، "ونزوئلا هم از مواضع حوثی ها دفاع می کند، اما مخالفان درباره این کشور چیزی نمی‌گویند چون می‌دانند که چیزی نصیب‌شان نمی‌شود. مصلحت مخالفان این است که بگویند ما وابسته به ایران هستیم و این جدال سنی و شیعه است. آنها تلاش می‌کنند تا با این حرف ها خود را به عربستان نزدیک کنند، علیه ایران."
متهم کردن حکومت ایران به دخالت در یمن، موضوع تازه ای نیست.
بنا به اسناد ویکی‌لیکس، در مارس ۲۰۰۷ هنگامی که لاشه یک هواپیمای بدون سرنشین تجسسی آمریکا در سواحل حضرموت در جنوب یمن کشف شد، علی عبدالله صالح، رهبر وقت این کشور تصمیم گرفت آن را "هواپیمای جاسوسی ایران" معرفی کند که به دست ارتش یمن ساقط شده است.
رسانه‌های یمنی نزدیک به حزب اصلاح (شاخه اخوان المسلمین) اخیرا خبر دادند که یک کشتی ایرانی حامل سلاح برای حوثی‌ها در سومالی توقیف شده است
در این سند ویکی‌لیکس، به نقل از یک مقام مسئول در سفارت آمریکا در صنعا آمده است: "صالح مطمئن بود که این هواپیمای آمریکایی در زمان عملیات گشتزنی بر فراز خاک یمن دچار اشکال فنی شده و سقوط کرده. او می‌توانست با استفاده از این موقعیت، علنا در برابر آمریکا موضعگیری کند و امتیاز سیاسی بگیرد، اما تصمیم گرفت ایران را مقصر بداند. صالح اعتقاد داشت که می تواند با تصویر کردن ایران به عنوان آدم بد ماجرا، نفع بیشتری ببرد." آقای صالح بعدها در سال ۲۰۱۰ و چند ماه پیش از به راه افتادن انقلاب معترضان، در گفتگو با شاخه رسانه ای حزب خود "کنگره ملی" تصریح کرد که درباره نقش ایران در یمن بزرگنمایی شده است.
سرچشمه قدرت حوثی‌ها کجاست؟
شاید ویژگی مشترک در میان بسیاری از مردم عادی خاورمیانه این باشد که وقتی از یافتن علت واقعه ای عاجز می مانند به تئوری توطئه پناه می برند و عواملی پنهان و عمدتا خارجی را مسبب اوضاع می‌دانند.
این قاعده کلی در مورد مردم یمن هم حاکم است.
پس از سال ها متهم کردن ایران به حمایت از حوثی ها، حالا برخی تحلیلگران جهان عرب حتی می گویند که حوثی ها در ائتلافی پنهان با آمریکا هستند.
از جمله دلایل این افراد، آسیب نرساندن حوثی ها به سفارتخانه آمریکا در صنعا و اقدام نکردن آنها علیه منافع آمریکا و اسرائیل در منطقه است. این گروه از منتقدان، شعار اصلی حوثی ها "مرگ بر آمریکا، مرگ بر اسرائیل، لعنت بر یهود، پیروزی برای اسلام" را نمایشی می دانند.
برای یافتن سرچشمه قدرت‌یابی حوثی ها در تحولات اخیر باید با نگاهی تاریخی به عوامل سیاسی و فرهنگی این کشور، شیوه به قدرت رسیدن گروه ها و قبایل یمنی را بررسی کرد.
دست کم تاریخ معاصر یمن نشان می دهد که تفوق یافتن یک قبیله یا خانواده همواره با ایجاد ائتلاف‌هایی با دیگران همراه بوده است.
چهار سال پس از آغاز انقلاب ۲۰۱۱ یمن که منجر به سقوط حکومت علی عبدالله صالح شد، حوثی ها امروز به عنوان منسجم ترین قدرت حاکم در این کشور مطرح هستند. گر چه سیال بودن شرایط نشان می دهد که ادامه این وضعیت تضمین شده نیست، اما روند سیاسی‌ای که حوثی ها در این مسیر طی کردند با ایجاد ائتلاف‌هایی همراه بوده است.
بنا به شواهد موجود، حوثی ها در یک سال اخیر ائتلافی پنهان و آشکار با برخی قبایل و گروه‌های سیاسی از جمله "حزب کنگره ملی" به ریاست علی عبدالله صالح رئیس جمهوری اسبق داشته اند.
حکومت آقای صالح و حوثی ها در خلال سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۰ شش بار رویارویی مسلحانه داشته اند، اما این باعث نمی شود که ائتلاف آنها امری نامحتمل باشد.
در یمن نقل است که علی عبدالله صالح زمانی راز زمامداری طولانی خود را "رقصیدن با مارهای مختلف" خوانده بود که کنایه ای است به معامله کردن او با قبایل متعدد، ائتلاف با یک یا چند قبیله علیه دیگری، و تغییر دائم ائتلاف‌ها.
بدنه اصلی شبه‌نظامیان حوثی را جوانان عمدتا کم‌سواد با خاستگاهی روستایی تشکیل می‌دهد
طرفه آنکه آقای صالح که شش بار با حوثی ها جنگید پیشینه خانوادگی اش به قبیله ای از شیعیان زیدی در شمال صنعا می رسد. او هنگامی که در اواخر دهه ۱۹۷۰ قدرت را تصاحب کرد، ائتلافی با کنفدراسیون قبایل حاشد تشکیل داد که عمدتا زیدی بودند اما ریاست این مجموعه قبایل به قبیله سنی (شافعی) احمر سپرده شد.
بنا به همین فرمول تقسیم قدرت، شیخ عبدالله الاحمر رئیس قبیله احمر تا پیش از مرگ برای مدتی طولانی ریاست پارلمان یمن را به عهده داشت و پسرانش تا همین اواخر مقام‌های کلیدی را در دست داشتند.
جنبش سیاسی حوثی ها از سال ۲۰۰۴ به ریاست حسین بدرالدین الحوثی و در مخالفت مستقیم با ائتلاف علی عبدالله صالح با آمریکا در "جنگ علیه تروریسم" به راه افتاد. حسین در نخستین رویارویی مسلحانه با نیروهای دولتی در سال ۲۰۰۴ در کوه‌های صعده کشته شد و جسدش در سال ۲۰۱۳ در مراسمی باشکوه در همان منطقه دفن شد.
حسین الحوثی پیشتر در دهه ۱۹۹۰ نماینده پارلمان یمن بود، اما با آغاز مخالفت‌های علنی با دولت، در پایان این دهه از راهیابی به مجلس بازماند و همراه پدرش که شخصیت عالی‌رتبه مذهب زیدی بود به ایران رفت.
مخالفان می گویند او در زمان سکونت در ایران به "شیعه دوازده امامی" گروید، اما حوثی ها این ادعا را رد می کنند.
شیعیان زیدی که قرن ها در نیمه شمالی یمن زندگی کرده و اغلب حاکمیت محلی را در دست داشته‌اند در برخی زمینه‌های فقهی متفاوت از همتایان دوازده امامی خود عمل می‌کنند. از جمله اینکه زیدی ها به خلافت صحابه پیامبر در دوران پیش از امام علی اعتقاد دارند و معتقد به بازگشت مهدی نیستند.
همچنین بنا به شواهد تاریخی، مراسم مذهبی شیعیان دوازده امامی نظیر ولادت پیامبر اسلام یا عزاداری عاشورا جایی در زیدیه یمن نداشته است. اما حوثی ها در سه سال اخیر در اقدامی که نمایش قدرت آنها ارزیابی می‌شود این مراسم را به شکلی باشکوه برگزار می کنند و این موضوع به افزایش اتهام ها درباره نقش ایران منجر شده است.
حوثی‌ها چه می خواهند؟
به دست آوردن درکی کامل از خواسته نهایی حوثی ها آسان نیست. اغلب گفته می شود که آنها به دنبال خودمختاری در مناطق شمالی یمن و یا حکومت بر کل کشور هستند. حوثی ها هر دو ادعا رد می‌کنند. ناظران سیاسی اغلب متفقند که هیچ گروه و قبیله ای نمی تواند به تنهایی زمام امور را در کشوری مانند یمن را در دست گیرد.
یمن دارای یکی از بالاترین نرخ‌های رشد جمعیت در جهان است
علی البخیتی، عضو کمیته سیاسی انصارالله که اخیرا در اعتراض به اقدامات حوثی ها در صنعا از مقام خود کناره‌گیری کرد، گفته است که این گروه نمی تواند به تنهایی و با زور اسلحه کشور را اداره کند.
استعفای دولت و رئیس جمهوری یمن، حوثی ها را غافلگیر کرد و آنها را در موقعیتی دشوار قرار داد. آنها ترجیح می دادند که دولتی ضعیف بر سر کار باشد تا بتوانند کمبودهای امنیتی و اقتصادی را متوجه آن کنند.
یکی از شاخص‌ترین قاچاقچیان بین‌المللی اسلحه که از سال ۲۰۱۰ در فهرست تحریم سازمان ملل متحد قرار دارد، فارس مناع، چهره برجسته حوثی‌هاست
اما از دو هفته قبل که یمن کشوری بدون دولت و رئیس جمهوری است حوثی ها مسئول نابسامانی‌ها شناخته می شوند و از آن هنگام بر حضور نیروهای مسلح آنها موسوم به "کمیته‌های مردمی" در صنعا و درگیری با شهروندان معترض افزوده شده است.
حوثی ها همچنین از سوی گروه‌های سلفی و سنی متهم شده اند که با اتکا به نسب خانوادگی‌شان که به خاندان پیامبر (هاشمی) می رسد، سودای "سیادت" و برتری‌جویی در سر دارند.
در طول تاریخ، مشایخ زیدیه در یمن همواره در مجامع عمومی "سید" نامیده شده اند، اما این عنوان به سابقه خانوادگی و مذهبی آنها اشاره داشته، بدون آنکه به معنای رهبری سیاسی باشد.
عبدالملک الحوثی رهبر ۳۶ ساله حوثی ها که جانشین برادرش شده، و هوادارانش از او با عنوان "سید" نام می برند، در یک سال اخیر بارها گفته است که "قیام انصارالله" علیه فساد مقامات و دخالت بیگانگان است.
شعار مشهور حوثی‌ها علیه آمریکا، اسرائیل و قوم یهود در نقاط محل تجمع اعضای انصارالله دیده می‌شود
وجود فساد دولتی در یمن موضوعی پنهان نیست. سازمان بین‌المللی شفافیت در گزارش سال ۲۰۱۴ خود، یمن را در جایگاه ۱۶۱ شاخص فساد قرار داد و گفت که وضعیت این کشور پس از سقوط صالح بدتر شده است. در یک سال اخیر، بخشی از اقبال عمومی نسبت به حوثی ها ناشی از رویگردانی مردم از ریاست جمهوری هادی و تحقق نیافتن وعده‌های انقلاب ۲۰۱۱ محسوب شده است.
از همین رو، پیش از ورود هزاران شبه‌نظامی حوثی به صنعا در سپتامبر ۲۰۱۴، عبدالملک الحوثی گفت که این نیروها برای تکمیل انقلاب و رفع فساد وارد صحنه می شوند تا دولت را زیر فشار بگذارند.
درباره مخالفت با دخالت بیگانگان، حوثی ها در بیانیه‌های رسمی خود تنها به آمریکا می‌پردازند و به میلیون‌ها دلاری که سالانه در قالب "بسته‌های حمایتی" از عربستان سعودی و دیگر کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس وارد یمن می شود اشاره نمی کنند.
گزارش‌های کارشناسی نشان می دهد که ذخایر محدود نفت یمن تا سال ۲۰۲۰ تمام خواهد شد و این کشور ۲۵ میلیون نفری درگیر با بحران آب، آینده ای تاریک در پیش دارد.
تقریبا همه گروه‌های سیاسی در یمن قبول دارند که این کشور بدون کمک‌های بین‌المللی و منطقه‌ای، وضعیتی به مراتب بدتر خواهد داشت.
سلاح حوثی‌ها از کجا می‌آید؟
در کشوری که در آن به ازای هر شهروند بیش از یک قبضه سلاح وجود دارد و هر کس می تواند به راحتی اسلحه بخرد، چرا حوثی ها از نظر نظامی دست بالا را دارند؟ آیا تسلیحات خاصی از ایران دریافت می کنند؟
اما یمن از سال ها قبل در مسیر ترانزیت اسلحه به شاخ آفریقا بوده و شماری از شهروندان این کشور در قاچاق سلاح دست داشته اند.
یکی از شاخص‌ترین قاچاقچیان بین‌المللی اسلحه که از سال ۲۰۱۰ در فهرست تحریم سازمان ملل متحد قرار گرفته، فارس مناع، از چهره های برجسته حوثی هاست. از زمان آغاز نا آرامی‌هایی که منجر به سقوط حکومت علی عبدالله صالح شد، آقای مناع در چهار سال اخیر استاندار صعده بوده است.
اطلاع دقیقی از حجم ثروت یا ذخایر تسلیحاتی افرادی نظیر آقای مناع در دست نیست، اما به نظر می‌رسد که این افراد نقشی فراتر از کشورهای منطقه در تامین لجستیکی گروه‌های مسلح داشته باشند.
رهبر جوان حوثی‌ها و دیگر سران این گروه در یک سال اخیر سعی کرده‌اند در موضعگیری‌های خود کمتر از ایران نامی ببرند تا از شدت اتهام‌ها علیه خود بکاهند
صعده در این چهار سال، از نظر سیاسی و امنیتی کاملا مستقل از یمن و تحت کنترل حوثی ها بوده است. حتی مقام‌های دولتی در این مدت برای رفتن به صعده باید از شبه‌نظامیان حوثی اجازه بگیرند.
خلأ قدرت ناشی از سقوط حکومت مرکزی در سال ۲۰۱۱ به حوثی ها امکان داد که توانایی نظامی خود را استحکام بخشند و برای پیشروی‌های بعدی خود را آماده کنند.
از یک سال قبل حوثی ها با تسلط بر استان‌های مختلف و در نهایت صنعا توانستند به انبارهای تسلیحاتی دولت، سلاح سنگین و توپخانه دست یابند.
همچنین بخشی از توانایی نظامی حوثی ها مدیون شش نبردی است که با دولت صالح داشتند و هر بار با توافق آتش‌بس متوقف شد.
برخلاف ارتش منظم بازمانده از یمن جنوبی که در تابستان ۱۹۹۴ در رویارویی کوتاه با نیروهای علی عبدالله صالح شکست سختی خورد، شش رویارویی مسلحانه تمام عیار حوثی ها و دولت مرکزی در مناطق کوهستانی صعده از آنها شبه‌نظامیانی ماهر ساخته است.
حوثی‌ها از ایران چه تصوری دارند؟
جنبش حوثی ها نماینده همه جمعیت شیعیان زیدی یمن نیست.
برخلاف اعضای کمیته سیاسی حوثی ها که افرادی تحصیلکرده و شهری در میان آنها حضور دارند، بدنه شبه‌نظامی این گروه عمدتا کم‌سواد با خاستگاهی روستایی است.
گاه دیده شده که شیعیان زیدی غیرهمسو با مواضع حوثی ها، از سوی شبه نظامیان حوثی مورد آزار واذیت قرار گرفته اند.
تازه‌ترین نمونه، حسن زید یکی از وزیران کابینه مستعفی خالد بحاح است که "کمیته‌های مردمی انصارالله" او را همراه دیگر وزرا برای چند روز در حبس خانگی نگه داشتند.
حکومت ایران برای بسیاری از حوثی ها مظهر اقتداری است که باید از آن در زمینه سیاست خارجی الهام گرفت.
بسیاری از شخصیت‌های طراز اول حوثی در دو دهه اخیر به دعوت ایران سفرهایی برای حضور در کنفرانس‌های تبلیغاتی مربوط مسایل منطقه داشته اند.
از زمان تسلط یافتن حوثی‌ها بر صنعا، شبه‌نظامیان این گروه موسوم به "کمیته‌های مردمی" کنترل پایتخت را در دست گرفته‌اند
از همین رو، درک آنها از مسایل ایران عمدتا همان تبلیغاتی است که مقام‌های تهران عرضه می‌کنند.
با این حال، اعضای کمیته سیاسی انصارالله در یک سال اخیر آگاهانه سعی کرده‌اند در مجامع عمومی تقریبا هیچ اظهار نظری درباره حکومت ایران نکنند.
حتی عبدالملک الحوثی، رهبر این گروه که در یک سال اخیر از اقامتگاهش در صعده، سخنرانی‌های طولانی و آتشینی عیله مقامات یمنی انجام داده هیچ اشاره ای به ایران نداشته است.
در سوی مقابل، شماری از مقام‌های ایرانی با حضور در شبکه‌های عرب زبان متعلق و یا متمایل به حکومت ایران (العالم، المنار، المیادین) به مناسبت‌های مختلف پیشروی حوثی ها در یمن را "امتداد محور مقاومت" دانسته اند.
به گفته زید العلایا، روزنامه نگار ساکن صنعا، اظهارات "تحریک آمیز افرادی نظیر محمد صادق حسینی"، تحلیلگر ایرانی و عرب زبان شبکه‌های تلویزیونی، "باعث شده تا چهره حوثی ها در افکار عمومی یمن بیش از پیش وابسته به تهران مجسم شود."
آقای حسینی در چند ماه اخیر بارها گفته است که پیشروی حوثی ها در یمن، "امتداد محور مقاومت از ضاحیه بیروت، تا دمشق، بغداد، تهران، و تنگه باب المندب" در جنوب شبه جزیره عرب است.
در شرایط کنونی، حسین البخیتی، فعال رسانه ای حوثی ها می گوید: "ما نمی توانیم از مقام‌های ایرانی بخواهیم که از پیروزی ما خوشحال نباشند. به هر حال ما هر دو موضعی ضد آمریکایی داریم و این فصل مشترک ماست. اما اگر کسی معتقد است که ما وابسته به ایران هستیم باید مثل دادگاه‌های اروپایی و آمریکایی با مدرک آن را ثابت کند."
-------------------------------
نویسنده در سال های ۲۰۱۳ - ۲۰۱۴ مدیر تحریریه روزنامه یمن تایمز چاپ صنعا بوده است
